Tarczyca - mały gruczoł, duże kłopoty...

Problemy z funkcjonowaniem tarczycy ma coraz więcej osób. Mogą one znacznie utrudnić życie, przyczyniają się również do zmian w wyglądzie. Jedną z dolegliwości towarzyszących zaburzeniom pracy tarczycy jest przerzedzenie/wypadanie włosów. To często z tego powodu pacjenci zwracają się do lekarzy lub trafiają do gabinetów trychologicznych, gdzie sugeruje im się wykonanie badań. Często przez kilka miesięcy a nawet lat nie wiedzą, że ich złe samopoczucie związane jest z niewłaściwą pracą tego małego gruczołu. Dziś postanowiłam zatem przybliżyć Wam temat funkcjonowania tarczycy, najczęstszych zaburzeń i ich wpływu na zdrowie włosów.          

                Tarczyca to gruczoł układu hormonalnego położony w przedniej części szyi . Składa się  z dwóch płatów połączonych obszarem zwanym cieśnią. Jej struktura to wypełnione białkiem – tyreoglobuliną pęcherzyki, pomiędzy którymi znajduje się tkanka łączna, naczynia krwionośne i włókna nerwowe, a także komórki wydzielające hormon – kalcytoninę. Nabłonek pęcherzyków zbudowany jest z komórek nazywanych tyreocytami, które odpowiedzialne są za wytwarzanie hormonów tarczycy.  Komórki te mają zdolność wychwytywania znajdującego się w osoczu krwi jodu i ta właśnie zdolność warunkuje prawidłową biosyntezę hormonów. Pominę tu opis całego procesu, ponieważ drogi Czytelniku, nie jest on w tej chwili istotny dla zrozumienia wpływu hormonów tarczycy na stan włosów. Mógłby niepotrzebnie skomplikować przekaz, szczególnie osobom, które z terminami biologicznymi miały do czynienia bardzo dawno albo wcale. Jeśli jednak interesuje Cię to zagadnienie warto sięgnąć do literatury, którą podaję na dole.   

 ryc. Tarczyca, źródło : eaglebio.com

                Wracając zatem do tematu – tarczyca do swojej prawidłowej pracy potrzebuje jodu. To z jego udziałem powstają hormony: tetrajodotyronina (T4, zwana również tyroksyną) i trójjodotyronina (T3). W oddziaływaniu hormonów tarczycy na tkanki główną rolę odgrywa T3. Umownie można powiedzieć, że jest hormonem bardziej aktywnym. Trójjodotyroniny powstaje nie tylko w tarczycy, może być również wytwarzana w tkankach, podobnie jak tyroksyna.    

TSH (tyreotropina), hormon, którego poziom oznacza się w badaniach laboratoryjnych, jest wydzielany przez przysadkę mózgową. W błonach  komórek tarczycy znajdują się receptory TSH, które „wyłapują” ten hormon. Poziom tyreotropiny jest regulowany przez ilość hormonów tarczycy. Jeśli jest wystarczająca produkcja TSH jest blokowana, kiedy spada, jest ponownie uwalniania. Mimo, iż nie powstaje w tarczycy, TSH jest bardzo czułym wskaźnikiem problemów, które ją dotykają.       

ryc. Oś podwzgórze  - przysadka, źródło: nuk.org.pl
     

             Hormony tarczycy regulują procesy metaboliczne organizmu i wpływają na prawidłowe funkcjonowanie większości narządów. Wydzielana przez komórki tarczycy kalcytonina reguluje poziom wapnia w tkankach, a wiemy, że pierwiastek ten odpowiada za stan naszych kości i nie tylko.

Kiedy poziom hormonów zaczyna się wahać dochodzi do wielu zaburzeń, które znacznie utrudniają życie.        

        Nadmiar hormonów tarczycowych wywołuje tzw. nadczynność. Ich nadprodukcja powoduje zahamowanie wydzielania TSH. Przyczyn takiego stanu rzeczy może być wiele. Jedną z nich jest odpowiedź autoimmunologiczna organizmu nazywana chorobą Gravesa i Basedowa. Polega ona na obecności w organizmie przeciwciał przeciwko receptorowi TSH. Autoprzeciwciała łączą się z antygenem, jakim w tym przypadku jest TSH, pobudzają go powodując w konsekwencji większą syntezę hormonów tarczycy. Chorobie często towarzyszy przerost gruczołu i pojawienie się wola. Oczywiście jest to tylko jedna z przyczyn nadczynności. Do innych możemy zaliczyć obecność gruczolaka tarczycy, nadmiar jodu, początkową fazę zapalenia tarczycy, czy przyczyny rzadkie, takie jak gruczolak przysadki czy przypadkowa odporność na hormony tarczycy.          

Niezależnie od powodu objawy nadczynności tarczycy są podobne. Należy do nich zwiększony metabolizm i utrata wagi, mimo przyjmowania takiej samej lub większej ilości kalorii, uczucie niepokoju, problemy z koncentracją, bezsenność, drżenie rąk, stałe uczucie ciepła, nadmierna potliwość, nie związane z zakażeniem stany gorączkowe, zwiększona diureza i jednocześnie zwiększone pragnienie, napadowa tachykardia (przyspieszona akcja serca), zwiększenie perystaltyki jelit, czasem osłabienie mięśni i związane z tym trudności z poruszaniem. W przypadku choroby Gravesa i Basedowa mogą również pojawić się charakterystyczne objawy oczne – tzw. wytrzeszcz, spowodowany zapaleniem autoimmunologicznym mięśni gałki ocznej i tkanki łącznej oczodołu.    Nadczynność tarczycy wywołuje również zmiany w funkcjonowaniu skóry i jej przydatków. Ze względu na zwiększony metabolizm staje się ona ciepła i wilgotna, często ulega zaczerwienieniu. Cykl włosowy również ulega przyspieszeniu toteż często pojawia się problem z wypadaniem włosów. Włosy stają się cienkie i jedwabiste, sprawiają wrażenie pokrytych woskiem. Ich wypadanie dotyczy najczęściej okolic czoła, choć może również przyjmować charakter rozlany.      

ryc. Nadmierne wypadanie włosów w nadczynności tarczycy, źródła własne.

          

                W przypadku niedoboru hormonów tarczycowych mówimy o niedoczynności. Jej przyczyną może być również niedostateczna aktywność tych hormonów.  Niedoczynność może mieć charakter pierwotny, kiedy gruczoł tarczowy jest uszkodzony, lub wtórny, kiedy do czynienia mamy z niedoborem TSH. Może być również wrodzona, związana zaburzeniami rozwoju gruczołu, problemami z wytwarzaniem potrzebnych enzymów lub też niedoborami jodu w czasie ciąży, lub nabyta, związana głównie z autoimmunologią (choroba Hashimoto), ale występująca także po leczeniu operacyjnym lub przy pomocy radioaktywnego jodu nadczynności, wola guzkowego czy nowotworów tarczycy. Niedoczynność nabyta wtórna tak naprawdę jest chorobą przysadki mózgowej.            

Wyniki badań wskazujące na niedoczynność tarczycy to przede wszystkim podwyższony poziom TSH i obniżony poziom wolnej tyroksyny i trójjodotyroniny (fT4 i fT3).  Czasem te dwa ostatnie hormony pozostają w granicach normy a podwyższone jest jedynie stężenie TSH.  Niedoczynność tarczycy najczęściej dotyczy kobiet między 30 a 60 r.ż. Bardzo częstą przyczyną jest właśnie odpowiedź autoimmunologiczna organizmu. Jeśli jest podejrzenie o autoagresję potrzebne jest określenie poziomu  przeciwciał tarczycowych – przeciw peroksydazie tarczycowej (anty- TPO) i przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG). Pomocne jest również badanie USG, choć nie można oprzeć się jedynie na nim.      

Niedoczynność tarczycy powoduje spowolnienie przemian metabolicznych. Mimo osłabionego łaknienia obserwuje się często przyrost masy ciała. Chory odczuwa przewlekłe zmęczenie, jest osłabiony, ma problemy z koncentracją i pamięcią. Często towarzyszą mu stany depresyjne. Charakterystyczne dla tej choroby jest uczucie stałego zimna, i to mimo wysokich temperatur panujących na zewnątrz. Pojawia się problem z perystaltyką jelit, zaparcia. Spowalnia również praca serca.  Niedoczynność tarczycy wpływa również na funkcje skóry i jej przydatków. Skóra staje się sucha i szorstka, bardzo często obserwujemy objaw „brudnych łokci” – pogrubiony, zrogowaciały i pociemniały naskórek na łokciach i kolanach. W zaawansowanej chorobie pojawia się obrzęk twarzy, powiek i rąk.  Włosy w niedoczynności stają się szorstkie, łamliwe, często bardzo suche. Są osłabione w związku z czym zaczynają wypadać (zwykle po ok 2-4 miesiącach od początku choroby). Początkowo chory może nie zauważać różnicy, ale z czasem proces ten się nasila. U osoby zdrowej ok 90% włosów pozostaje w fazie aktywnego wzrostu, w przypadku niedoczynności duży odsetek znajduje się w fazie spoczynku, w której łatwo wypada. Włosy wypadają na całej powierzchni głowy, albo tylko w niektórych obszarach. Czasem wypadaniu włosów towarzyszy również tzw. objaw Herthoga – przerzedzenie ok 1/3 długości brwi od zewnętrznej strony.                 

                Niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z nadczynnością, niedoczynnością czy procesem autoimmunologicznym, wypadania włosów związanego z zaburzoną pracą tarczycy nie można powstrzymać żadnymi zabiegami kosmetycznymi. Jedyną skuteczną metodą jest ustabilizowanie poziomu hormonów. Pomocna w tym przypadku może okazać się właściwie ułożona dieta. Nie oznacza to, że należy ignorować prawidłową pielęgnację, jednak dopiero przywrócenie równowagi hormonalnej zatrzyma proces wypadania i spowoduje odrost włosów. Na szczęście w przypadku chorób tarczycy proces łysienia jest zwykle odwracalny.             

LITERATURA ( w kolejności przypadkowej):
1. Zaburzenia hormonalne, red. M. Pawlikowski, PZWL, Warszawa 2003.
2. Choroby włosów i skóry owłosionej, red. L. Brzezińska - Wcisło, Termedia, Poznań 2015.
3. www,endokrynologia.net, autor dr J. Belowski 

4. Herrmann F., Muller P., Lohmann T. Endokrynologia w praktyce klinicznej, PZWL, Warszawa 2009

Łojotokowe zapalenie skóry głowy cz.I - Skąd to się bierze?

Pewnego dnia na twojej skórze pojawia się coś, co przypomina łupież. Towarzyszy mu stan zapalny, masz wrażenie, że skóra jest mocno napięta, w dodatku swędzi. Wcześniej miałeś problemy z przetłuszczającymi się włosami, a na skórze pojawiały się dziwne krostki?  Cóż, wygląda na to, że dopadło Cię łojotokowe zapalenie skóry głowy. 

                Niestety, musisz mieć świadomość, że ta choroba ma charakter przewlekły i nawracający. Jej nawroty pojawiają się zwłaszcza wtedy, gdy z różnych powodów spada odporność. Łojotokowe zapalenie może dotyczyć również skóry twarzy, zwłaszcza okolic między brwiami, skrzydełek nosa, ale także uszu, łącznie z kanałami słuchowymi, klatki piersiowej, pach czy pachwin.      

Przyczyna choroby jest złożona, a składają się na nią: nadaktywność gruczołów łojowych, nieprawidłowy skład sebum i rozrost kolonii drożdżaka z rodziny Malassezia. Gruczoły łojowe produkując w nadmiarze sebum o nieprawidłowym składzie, które pokrywa naskórek i blokuje mieszki włosowe.  Drożdżak, który żywi się lipidami naskórka i łoju,  powoduje świąd, co z kolei może skutkować drapaniem i w konsekwencji infekcją bakteryjną, czego efektem jest pogłębienie się stanu zapalnego.  Zmianom towarzyszy często nieprzyjemny zapach skóry, szczególnie, kiedy choroba ma charakter mocno łojotokowy. Silny łojotok powoduje, że gęste sebum oblepia włosy u nasady, co utrudnia ich rozczesywanie i aplikację preparatów leczniczych.  Jeśli nie zaczniesz leczenia ryzykujesz utratą włosów i oczywiście pogłębianiem się problemów.

fot. ŁZS - źródła własne

Choroba może przebiegać również z mocno nasiloną keratynizacją mieszków włosowych i silnie przylegającą do skóry łuską. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy w łoju brak jest kwasu linolowego i skwalenu. Ten drugi składnik zapewnia skórze ochronę przed drobnoustrojami chorobotwórczym i jest naturalnym antyoksydantem. Łuska gromadząca się na skórze przypomina łuskę łuszczycową i bardzo trudno oddzielić ją od naskórka.            

fot. ŁZS - źródła własne

    Czynnikami zwiększającymi ryzyko i zaostrzającymi przebieg choroby są zaburzenia neurologiczne i psychiatryczne, choroby metaboliczne, dysfunkcje układu odpornościowego, zaburzenia hormonalne, przyjmowanie niektórych leków, uszkodzenia skóry, nieprawidłowa dieta, niewłaściwa  pielęgnacja.

Przebieg choroby u każdego może być nieco inny, dlatego nie u każdego terapia wyglądać będzie w ten sam sposób. Najważniejszą sprawą jest złagodzenie stanu zapalnego poprzez ograniczenie rozrostu drożdżaka, a także odblokowanie ujść mieszków włosowych i usunięcie zalegającej łuski.  Najczęściej w tym celu stosujemy rozmaite szampony i płyny, bardzo przydatne są również preparaty o działaniu keratolitycznym (złuszczającym).  W niektórych przypadkach konieczne jest wspomaganie leczenia doustnymi środkami przeciwgrzybicznymi, przydatna może okazać się także suplementacja, zwłaszcza ta ukierunkowana na podniesienie odporności. 

W preparatach przeznaczonych do pielęgnacji skóry z ŁZS znajdziesz różne substancje. Zwykle jest tak, że coś pasuje jednym, a innym już nie, dlatego często dobór środków pielęgnacyjnych polega na zastosowaniu metody prób i błędów. Najczęściej spotykane składniki to:
- Kwas salicylowy - należy do grupy niesterydowych leków przeciwzapalnych. Odkażający, keratolityczny i keratoplastyczny (zmiękczający). Ze względu na swoją lipofilność wnika w głąb mieszków włosowych i działa bezpośrednio na gruczoły łojowe. Odblokowuje pory i doskonale oczyszcza skórę. Jeśli jednak masz uczulenie na salicylany (np. na aspirynę), nie jest to składnik dla Ciebie.    
- Pirokton olaminy - substancja aktywna zwłaszcza wobec grzybów z rodziny Malassezia, jest również skuteczny wobec innych grzybów pasożytniczych i niektórych bakterii.  
- Cyklopiroks - jest miejscowym lekiem przeciwgrzybiczym. Wykazuje również pewne działanie przeciwuczuleniowe i przeciwzapalne. Aktywny w stosunku do części bakterii gram- ujemnych i  gram - dodatnich. 
 - Disiarczek selenu - ma właściwości przeciwłupieżowe i przeciwgrzybicze, zmniejsza ponadto świąd. Selen wykazuje także działanie przeciwutleniające dzięki czemu sprzyja łagodzeniu stanów zapalnych.
- Ketokonazol - jest lekiem syntetycznym, działającym w zależności od stężenia grzybostatycznie lub grzybobójczo. 
- Pirytonian cynku - wykazuje działanie przeciwgrzybicze i częściowo przeciwbakteryjne. Hamuje podziały komórkowe zapobiegając namnażaniu się łuski. Ma ponadto właściwości przeciwzapalne i działa kojąco na podrażnioną skórę. 
- Dziegieć - ma właściwości aseptyczne i bakteriobójcze. Szczególnie korzystne działanie wykazuje dziegieć brzozowy, stosowany od wieków jako lek na różne dolegliwości skórne. Działa on przeciwzapalnie i keratolitycznie, łagodzi świąd, miejscowo znieczula i odkaża. 
- Siarka - substancja o właściwościach przeciwłupieżowych, przeciwbakteryjnych i przeciwgrzybiczych. Dodatkowo działa keratolitycznie i normalizuje pracę gruczołów łojowych. 
- Mocznik -  w terapii ŁZS stosowany głównie ze względu na swoje silne właściwości złuszczające. Jego działanie zależne jest od stężenia w produkcie. Ma dużą zdolność pochłaniania wody dzięki czemu pomaga utrzymać prawidłowe nawilżenie naskórka. Nie podrażnia, dlatego może być stosowany w wyższych stężeniach nawet przy wrażliwej skórze. 
- Kortykosteroidy - tylko w produktach na receptę. Pomagają zwalczyć ostry stan zapalny, jednak ze względu na spore skutki uboczne mogą być stosowane tylko przez krótki czas. 
Składniki preparatów pielęgnacyjnych dla skóry z łupieżem i łojotokiem to również ekstrakty roślinne i olejki eteryczne, im jednak poświęcony będzie osobny post. 
                Coraz częściej lekarze dermatolodzy decydują się, w przypadku osób z ŁZS, na terapię izotretinoiną. Jest ona niewątpliwie bardzo skuteczna, niesie jednak spore obciążenie dla organizmu i nigdy nie powinna być podejmowana na własną rękę. Retinoidy upośledzają działanie gruczołów łojowych, dzięki czemu długotrwale powstrzymują łojotok i związany z nim stan zapalny. Działają również w sposób normalizujący na proces rogowacenia naskórka. Trzeba jednak pamiętać, że silnie obciążają wątrobę, dlatego konieczna jest stała kontrola parametrów takich jak trójglicerydy, cholesterol, próby wątrobowe. W trakcie terapii, jak i kilka miesięcy po niej nie należy zachodzić w ciążę, lek bowiem wykazuje właściwości teratogenne, może więc doprowadzić do uszkodzenia płodu lub poronienia.  Ważnym aspektem jest również przesuszanie się w trakcie terapii błon śluzowych, gałki ocznej, a czasem całego naskórka. Niezbędna jest zatem prawidłowa pielęgnacja i nacisk na przywrócenie nawilżenia tych okolic. Mogą pojawić  się również inne skutki uboczne, takie jak wypadanie włosów czy stany depresyjne. Mogą, ale nie muszą, każdy bowiem reaguje na leczenie w sposób indywidualny. Zawsze musi być ono jednak przedyskutowane z lekarzem, a pacjent powinien uzyskać odpowiedzi na swoje wątpliwości i obawy. Taką decyzję trzeba podjąć świadomie, znając wszelkie za i przeciw. Jeśli bilans zysków i strat przeważa na korzyść tych drugich może warto rozważyć inne opcje.